Positieve psychologie 

De groeimindset van Carol Dweck is inmiddels een ingeburgerde term binnen het onderwijs. En dat is goed nieuws, want deze groeigerichte overtuiging vormt het fundament voor leermotivatie, optimisme en ontwikkeling. Maar willen we kinderen, jongeren en volwassenen écht tot bloei laten komen, dan moeten we onze blik verbreden en vanuit verschillende hoeken werken aan het vergroten van het welbevinden. Het PERMA-model van Martin Seligman laat zien hoe je dit kunt aanpakken en hoe je anderen (en jezelf!) kunt laten floreren.

Positieve psychologie

De reguliere psychologie is vooral gericht op het oplossen of voorkomen van problemen. De positieve psychologie heeft een andere insteek en houdt zich met name bezig met het versterken van wat al goed gaat en het actief bevorderen van welbevinden en welzijn. Het is een kwestie van tuinieren: haal je alleen het onkruid weg of plant je ook struiken en bloemen om het extra mooi te maken?

PERMA-model

Martin Seligman is een van de grondleggers van de positieve psychologie. Hij ontwikkelde het PERMA-model, waarbij de letters staan voor Positive emotions (positieve emoties), Engagement (betrokkenheid), Relations (relaties), Meaning (betekenis) en Accomplishment (succeservaring).

Door positieve aandacht te besteden aan deze 5 gebieden, kun je welbevinden, geluk, optimisme en veerkracht stimuleren.

Positive emotions

Positieve emoties vormen de hoeksteen van de positieve psychologie. Niet als doel an sich, maar als onderdeel van welbevinden. Barbara Fredrickson deed onderzoek naar de effecten van (tien) positieve emoties en ontdekte dat het ervaren van deze gevoelens je blik verruimt (‘broaden’) en je ontwikkeling stimuleert (‘build’). Wanneer je positieve emoties ervaart, stel je je gemakkelijker open en ontstaat er ruimte voor creatief  en oplossingsgericht denken. Daarnaast zorgt het ervoor dat je veerkracht opbouwt, waardoor je beter kunt omgaan met situaties die je nog lastig vindt. Hoe meer positieve emoties je ervaart, hoe meer veerkracht je opbouwt.

blijheid * verwondering * inspiratie * hoop
trots * sereniteit * dankbaarheid 
 interesse * liefde * plezier

Positieve emoties zijn sterk verbonden met je talenten. Hierbij gaat het nadrukkelijk niet over uitblinken in iets, maar over je sterke punten (‘character strengths’). Iedereen heeft sterke punten, of het nu gaat om leergierigheid, sociale intelligentie of bescheidenheid. Om vasthoudendheid, humor of eerlijkheid. Je sterke punten horen gewoonweg bij je en brengen energie, enthousiasme en plezier met zich mee. Hoe vaker je je talenten kunt inzetten, hoe meer positieve emoties je dus ervaart.

Engagement

Betrokkenheid is een tweede factor die bijdraagt aan welbevinden en floreren. Hoe meer je je betrokken voelt bij wat je doet, hoe beter je je voelt. Betrokkenheid leidt tot motivatie en geeft energie. Het stimuleert doorzettings-vermogen zorgt ervoor dat je ergens helemaal in kan opgaan. De ultieme vorm van betrokkenheid is ‘flow’. Deze term is bedacht door Csikszentmihalyi [chick sent me high] en beschrijft het gevoel dat ontstaat wanneer de moeilijkheidsgraad van wat je doet perfect is afgestemd op jouw vaardigheidsniveau. Je vergeet de tijd, je bent super geconcentreerd en je werkt uitermate doelgericht. Overigens heb je dit vaak helemaal niet in de gaten wanneer je ‘in de flow’ zit en realiseer je het je pas achteraf.

Relations

Het hebben van positieve relaties met anderen draagt in grote mate bij aan welbevinden. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het gevoel dat er mensen zijn die om je geven en over het ervaren van verbondenheid met anderen. Vooral het effect van vriendelijkheid naar een ander toe, is bijzonder groot. Je voelt je met andere woorden gelukkig wanneer je iets voor een ander kunt doen of betekenen. Hoe beter je relatie en de interactie met anderen is, hoe meer positieve emoties dit oproept en hoe meer het bijdraagt aan geluk en welzijn.

Meaning

Drie mannen zijn aan het metselen. De eerste zegt: ‘Ik metsel bakstenen’, de tweede zegt: ‘Ik bouw een muur’, de derde zegt: ‘Ik zorg ervoor dat de kinderen in mijn dorp naar school kunnen’.

De mate waarin je ervaart dat wat je doet en wie je bent van betekenis is, is mede bepalend voor je gevoel van welbevinden. Hoe meer je het idee hebt dat je kunt bijdragen aan iets, hoe groter je gevoel van welzijn zal zijn. Het betekent dat je ertoe doet en dat je waardevol bent. Betekenis ervaren maakt hetgeen je doet zinvol en versterkt doelgerichtheid en doorzettingsvermogen.

Accomplishment

De laatste factor die maakt dat je kunt floreren, is gerelateerd aan de succeservaringen die je meemaakt. Je voelt je beter wanneer je grote of kleine doelen behaalt of wanneer je merkt dat je jezelf verbetert doordat je je ergens voor hebt ingezet. Het competente en trotse gevoel dat met een succeservaring gepaard gaat, draagt bij aan de mate van welbevinden die je ervaart. Het brengt positieve emoties teweeg en zorgt voor energie en motivatie om jezelf te blijven ontwikkelen. Vanzelfsprekend vormt de groeimindset het fundament van dit hele proces.

Positieve educatie

Wanneer je ouders vraagt wat ze het meest wensen voor hun kinderen, krijg je steevast antwoorden als 'gelukkig zijn', 'zelfvertrouwen' en 'lekker in hun vel zitten'. Wanneer je echter kijkt naar wat kinderen op school leren, gaat dat met name over zaken als 'kennis', 'vaardigheden' en 'presteren'. Maar wat nou als het onderwijs zich gaat bezighouden met leren én welbevinden? En wat als dit zou gelden voor zowel leerlingen als leraren? Dan ontwikkel je een positieve school, waarbinnen welbevinden en welzijn bewust en structureel worden gestimuleerd, met als gevolg dat kinderen en teamleden gelukkiger, positiever en optimistischer worden... een ideale voedingsbodem voor leren, groeien en ontwikkelen.

Positieve educatie 
Positieve educatie staat voor onderwijs dat zich richt op zowel academische vaardigheden als vaardigheden die het welbevinden bevorderen. Het brengt de wetenschap van de positieve psychologie en best-practice binnen lesgeven en leren bij elkaar. Dit zorgt ervoor dat scholen, leraren en leerlingen kunnen floreren in de breedste zin van het woord.

PERMA-model
Het PERMA-model van Seligman vormt een bruikbaar raamwerk voor positieve educatie, waarbij de school op alle niveaus actief investeert in de volgende domeinen: positieve emoties, betrokkenheid, relaties, betekenis en succeservaringen. De sterke punten van zowel teamleden als leerlingen vormen steeds het uitgangspunt en zijn verweven in alle domeinen van de positieve educatie.

Aandachtspunten
Vanuit de vijf domeinen van het PERMA-model plus de focus op sterke punten, kan een aantal aandachtspunten worden geformuleerd, waaraan binnen een positieve school wordt gewerkt vanuit wetenschappelijk onderbouwde technieken en werkvormen:

• Positieve emoties: blijheid - verwondering - inspiratie - hoop - trots - sereniteit - dankbaarheid - interesse - liefde - plezier - veerkracht
• Betrokkenheid: ervaren van flow - motivatie - interesses en passies - focus 
• Relaties: verbondenheid - sociale en emotionele vaardigheden - compassie - actieve constructieve respons - authenticiteit
• Betekenis: zinvolheid - van waarde zijn - kunnen bijdragen - altruïsme - erbij horen
• Succeservaring: groeimindset - doelgericht werken - uitdagingen aangaan - zelfverantwoordelijk leren - inzet
• Sterke punten: talenten - zelfkennis - energie - zelfvertrouwen - zelfbeeld 

Leren, leven en lesgeven
Positieve educatie kan tot in de haarvaten van de school doordringen via het principe leren, leven en lesgeven:

Leren
Leraren (en bij voorkeur ook ondersteunend personeel en ouders) leren over positieve psychologie, zodat iedereen zich kan baseren op een stevig wetenschappelijk fundament. Tegelijkertijd worden sterke punten van het team ontdekt en ingezet en doen leraren persoonlijke ervaringen op met werkvormen uit de positieve psychologie. Dit leidt er niet alleen toe dat ze hun kennis kunnen inzetten in de klas, maar bevordert ook het welbevinden en het geluk van de leraren zelf.

Leven
Leraren gebruiken hun kennis over positieve psychologie en hun sterke punten in alles wat ze doen. Je ziet positieve psychologie terug in hun gedrag, acties en interacties met leerlingen en met elkaar. Zo wordt een positief pedagogisch klimaat gecreëerd, zowel in de klas als in de teamkamer.

Lesgeven
Leraren gaan in de klas actief aan de slag met concepten en werkvormen uit de positieve psychologie, waardoor het welbevinden van leerlingen wordt gestimuleerd en zij in de breedste zin van het woord kunnen floreren.

Werkvormen
De positieve psychologie biedt een scala aan (wetenschappelijk onderbouwde) werkvormen waarmee praktisch aan de slag kan worden gegaan in de klas. Hieronder een aantal voorbeelden:

• What Went Well: De kinderen schrijven aan het eind van de dag allemaal drie dingen op die goed gingen. Laat ze ook bedenken wat hun eigen aandeel hierin was.

• Sprankelmoment: Maak tweetallen en laat de kinderen aan elkaar vertellen over een sprankelmoment dat ze hebben ervaren: een moment waarop ze trots waren op zichzelf en wat hen een goed gevoel gaf.

• Lief kaartje: De kinderen kiezen iemand die belangrijk voor hen is. Vervolgens schrijven ze een ansichtkaart aan deze persoon, waarop ze aangeven waarom die ander zoveel voor hen betekent. Stimuleer de kinderen om de kaart persoonlijk af te geven.

• 50 vragen voor een positieve mindset: Deze vragenkaartjes zijn gebaseerd op het PERMA-model en bieden 50 mogelijkheden om met elkaar te praten over positieve emoties, betrokkenheid, relaties, betekenis en succeservaringen.

• Complimenten-mol: Kies een mol die onopvallend aan de slag gaat met het geven van (groeigerichte) complimenten. Kan de groep ontdekken wie de mol is? En lukt het ze om zelf ook eens goed te 'mollen'?